مترولوژی به معنی علم اندازه شناسی است. اندازه شناسی شاخه ای از علم است که به شناخت و بررسی کمیت های فزیکی می پردازد که یک بخش حیاتی برای زیر ساخت دنیای امروز می باشد و بصورت مستقیم و غیر مستقیم، وارد زندگی ما می شود. با ایجاد سازمان جهانی تجارت و عضویت بیش از 150 کشور در آن، رقابت در بازار های جهانی به صورت چشمگیری افزایش یافته است و کیفیت محصولات از لحاظ کمی و اندازه شناسی نقش بسیار مهمی در بازار جهانی دارد، از همین رو اقتصادهای بزرگ دنیا رشد خود را وابسته به استفاده از سیستم های اندازه گیری معتبر که قابلیت ردیابی را داشته باشند، میدانند و این خود بیانگر اهمیت علم مترولوژی است.

نوت: مترولوژی در سال 1391 در چوکات اداره ملی ستندرد تاسیس شده است قرار  است عنقریب به ریاست امور مترولوژ ی ارتقاع نماید.

اهدا ف مترولوژی

اهداف مترولوژی عبارت اند از:

1. ارایه دقت با حد اقل هزینه.
2. ارزیابی محصولات جدید توسعه یافته و اطمینان از اینکه اجزا در ابعاد مشخص شده باشد.

ساحات کاری و اهمیت مترولوژی

 گفته می شود که اساسی ترین یک سیستم تجارت علم اندازه گیری است. در عدم توانایی برای تثبیت طول، کتله، حجم، وقت و درجه حرارت و همچنان اندازه گیری پارامترهای برقی، حتی ساده ترین داد و ستدها معروض به تقلب خواهند بود، تجارت منصفانه ممکن نخواهد بود و قوانین که برای محافظت صحت و رفاه شهروندان وضع گردیده اند بی تآثیر خواهد ماند.

سلامت و بهداشت انسانی به اندازه گیری های درست و قابل اطمینانی که در مراحل تشخیص و درمان انجام می شود، وابسته است. حفاظت از محیط زیست در برابر اثرات مخرب فعالیت های صنعتی را فقط می توان بر اساس اندازه گیری های درست و قابل اطمینان تضمین کرد. مطالعات آب و هوا در سطح جهان به ارقام قابل اطمینان و سازگاری که از روش ها و سیستم های متنوع به دست آمده اند، وابسته است.

در فقدان وسایل قابل اطمینان برای اندازه گیری، هیچ ستندرد تخنیکی برای محصولات مؤثریت نخواهد داشت. ایجاد یک سیستم ملی اندازه گیری با مترولوژی نخستین گام برای تسهیل تجارت پنداشته می شود.

مترولوژی فعالیتی نیست که تنها در یک مؤسیسه خاص یا آزمایشگاه کالیبراسیون انجام شود. برای بر آوردن نیاز جامعه به اندازه گیری های درست و قابل اطمینان درتمام زمینه ها، باید در شرکت ها و مؤسیساتی که دستگاه های اندازه گیری را می سازند یا با آنها اندازه گیری انجام میدهند یک عزم قوی نسبت به مترولوژی یا اندازه گیری وجود داشته باشد.

اندازه گیری های دقیق ستون فقرات مقررات تخنیکی، ستندردها و مترولووژی قانونی را تشکیل میدهد و بنابر همین دلیل یک پیش شرط برای تجارت منصفانه و آزاد ملی و بین المللی تلقی میگردد. اندازه های دقیق و قبول شده برای اجرای داد و ستدها در بازار و جلب اعتماد مشتریان از کمیت و کیفیت اشیا که آنها خریداری مینمایند مهم میباشد. مهمتر اینکه اندازه های دقیق و به سطح جهان شناخته به کشورهای در حال رشد امکانات دسترسی به مارکیت ها به منظور عرضه غذا و کالاهای صادراتی را میدهد. اندازه های دقیق و معین تمایل خریداران را به تقاضای بیشتر و تمایل فروشندگان را به تقلب در کمیت کاهش میدهد. اندازه گیری های دقیق و درست از تمایل خریدار به اضافه خواستن و تمایل فروشنده را به کم دادن جلوگیری میکند.

براساس یک تقسیم بندی مترولوژی به سه بخش تقسیم می شود:

• مترولوژی علمی
• مترولوژی حقوقی یا قانونی
• مترولوژی صنعتی

مترولوژی علمی

بخش مترولوژی که ساحه کاری آن ستندردهای ملی اندازه گیری می باشد و در بخش های تعریف واحد های اندازه گیری و تحقیقاتی و مطالعات علمی مورد استفاده قرار میگیرد.

مترولوژی حقوقی

مترولوژی قانونی بخش از مترولوژی است که در ارتباط با فعالیت هایکه نتایج حاصل از وسایل و آلات قانونی را نشان میدهد و بطور کلی می توان گفت که این بخش از مترولوژی مربوط به واحد های اندازه گیری، اندازه گیری آلات و روش های اندازه گیری است.

مترولوژی صنعتی

در این بخش مترولوژی تمرکز اصلی آن بالای وسایل و تجهیزات مناسب در لابراتوارهای مترولوژی می باشد که شامل موارد ذیل است:

1. لابراتوارحجم مترولوژی
2. لابراتوار کتله مترولوژی
3. لابراتوار فشار مترولوژی
4. لابراتوارطول  مترولوژی
5. لابراتواربرق مترولوژی

1.لابراتوار حجم مترولوژی

این لابراتوار یکی از مهمترین لابراتوارهای مترولوژی می باشد که عیارسازی، تایید اولیه و ثانویه ای وسایل و آلات اندازه گیری حجم ازوظایف آن میباشد. در اداره ملی ستندرد این لابراتوار به وسایل و آلاتی از قبیل حجم سنجهای شیشه ای و فلزی و فلومتر تجهیز شده است. به عنوان مثال عیارسازی، تایید اولیه و ثانویه ای پایه های توزیع سوخت مایع در تانک های تیل، میترهای آب و بسیاری از وسایل و آلات حجمی از وظایف این لابراتوار می باشد.

2.لابراتوارکتله مترولوژی

این لابراتوار یکی از از مهمترین لابراتوارهای مترولوژی می باشد که عیارسازی، تایید اولیه، ثانویه و بعدی انواع ترازوها و سنگهای وزنه با کلاس های مختلف و ظرفیت های مختلف از وظایف آن می باشد.

 

ترازوچیست : ابزاری است برای اندازه‌گیری وزن اجسام . ترازوهای سنتی معمولاً از دو کفه و یک عقربه به نام شاهین تشکیل شده‌اند. برای اندازه گیری وزن از وزنه هایی که بر اساس واحدهای وزنی اعم از مثقال و گرم و پوند و ... ساخته می شوند استفاده می گردد..

واژه تراز در فارسی به معنی هم سطح‌ بودن است و ترازو یعنی «وسیله‌ای که با اصل هم سطحی» کار می‌کند. این نامگذاری به تراز شدن شاهین ترازو بر درجه میانی صفحه وزن‌نما اشاره دارد. در فارسی به ترازو میزان نیز گویند.

سنگ های وزنه: سنگهای وزنه مورد نیاز که به هدف عیارسازی و تایید انواع ترازوها مورد استفاده قرار می گیرد، دارای کلاس های F1,F2,M1,M2, E1,E2 ... میباشد.

3.لابراتوار فشار مترولوژی

لابراتوار فشار مترولوژی در اداره ملی ستندرد وسایل و آلاتی ازقبیل فشار سنجها،پمپ های فشار و گیج های فشار را دارا میباشد و جهت عیار سازی وسایل اندازه گیری مرتبط با تعیین میزان فشار از لحاظ ایمنی وظایف آن میباشد.

4.لابراتوارطول مترولوژی

لابراتوار طول مترولوژی امروزه نقش مهمی در زندگی روزمره ما دارد. این لابراتوار یکی از مهمتری لابراتوار های مترولوژی می باشد. به عنوان مثال طول و قطر آهن آلات و سیخ های که در ساختمان ها استفاده می شود، برای استحکام ساختمان و حفاظت از جان و مال نقش بسیار مهمی دارد. لابراتوار طول مترولوژی در اداره ملی ستندرد مجهز به وسایل و آلات اندازه گیری بسیار دقیق می باشد که میتواند با اندازه گیری طول و قطر محصولات، تایید اولیه و ثانویه و عیارسازی وسایل اندازه گیری طول زمینه اطمینان خاطر و امنیت جانی و مالی نقش بسیار مهمی داشته باشد.

5.لابراتوار برق مترولوژی

لابراتوار برق مترولوژی جهت اندازه گیری پارامتر های برقی، دستگاه ها و برای اندازه گیری مقادیر کمیت های برقی استفاده شود. اندازه گیری دقیق پارامتر های برقی همه روزه در عمل صنعتی، سیستم های روشنای، ارتباط و جلوگیری از حوادث ناشی از اضافه ولتاژی و اضافه جریانی.... مورد نیاز است. این لابراتوار داری وسایلی از قبیل دیجیتال مولتی میتر، انرژی میتر و خازن و مقاومت سنجها می باشد.

تعریف واحدها

سیستم بین المللی واحد ها(SI) هفت واحد اساسی را تعریف میکنند: طول، کتله، زمان، جریان برق، حرارت ترمودینامیکی، مقدار ماده و شدت نور. هر یک از این واحدها متقابلآ مستقل از یکدیگر در نظر گرفته می شود. دیگر تمام واحدهای بین المللی از هفت واحد اساسی گرفته شده اند.

 

 

وضعیت فعلی لابراتوار مترولوژی

• به دلیل عدم انفاذ قانون مترولوژی لابراتوارهای مترولوژی غیر فعال میباشد، بعد از انفاذ قانون در بخش های طول،کتله، حجم، فشار و برق به فعالیت آغاز خواهد کرد.

مشکلات بخش مترولوژی

1. به دلیل عدم انفاذ قانون مترولوژی الی اکنون تمامی امورات مربوطه به مراحل بعدی از قبیل ثبت و راجیستر نمودن تمامی شرکت های تولیدی و توریدی در بخش اوزان و مقیاس، بر گزاری مجالس و معرفی سیستم متریک به عنوان یگانه مرجع سیستم اندازه گیری در کشور برای تورید کنندگان و مستهلکین، ملزم ساختن تمامی تجار و تورید کنندگان اجناس و امتعه به واحد های اندازه گیری معطل میباشد.
2. کمبود پرسونل تخنیکی در بخش مترولوژی
3. عدم برگزاری برنامه های آموزشی در قسمت اساسات مترولوژی و کلیات آن در بخش مترولوژی.
4. کمبود بودجه کافی در بخش مترولوژی
5. عدم برگزاری آموزش های عملی و تیوری در بخش لابراتوارهای فشار، برق، طول، کتله و حجم نظر به  وسایل  و  تجهیزات موجود  در اداره ملی ستندرد.

پیشنهادات بخش مترولوژی

1. تعقیب قانون مترولوژی
2. استخدام پرسونل تخنیکی و مسلکی
3. اختصاص بودجه کافی در بخش مترولوژی
4. برگزاری دوامدار دوره آموزشی عملی و تیوری در تمامی بخش های لابراتوار مترولوژی(طول، کتله،حجم، فشار و برق) در داخل ویا خارج از کشور.

6. بازدید از لابراتوارهای کشورهای عضوی (SMIC) نظر به سطح لابراتوارهای موجود انسا.
7. برقراری ارتباطات در بخش ردیابی لابراتوارها یا (ILC).
8.  عیارسازی دستگاه ها که نیاز مبرم در لابراتوارهای مترولوژی میباشد.

طرح فعال شدن لابراتوارهای مترولوژی به اساس پلان استراتژیک اداره ملی ستندرد

درصورت انفاذ قانون مترولوژی طرح فعال شدن لابراتوارهای مترولوژی قرار ذیل اند:

1. اختصاص بودجه کافی در بخش مترولوژی
2.  استخدام پرسونل تخنیکی و مسلکی
3. استخدام مشاور مسلکی در بخش مترولوژی
4. برنامه های آموزشی در بخش های(طول، کتله، فشار، حجم و برق) در داخل ویا خارج کشور

      ۵.  دریافت درخواست از متقاضی در بخش تایید  جنس یا وسیله متذکره.

۶. مشخص نمودن بخش یا وسیله ای که باید پروسه تایید روی آن صورت گیرد. به طور مثال

          ترازو، سنگ وزنه وپایه توزیع تیل .                

        ۷ دادن مهلت به تورید کنندگان، تولید کنندگان و فروشند گان وسایل وآلات اندازه گیری

        ۴-  ترتیب و حفظ اسناد مربوط به آزمایش های لابراتواری با رعایت حفظ محرمیت  آنها

        ۵-  صدور نتایج لابراتواری ذریعه فارمت مشخص شده .

        ۶-  تسلیمی نتایج به شخص درخواست کننده .

        ۷- نتایج لابراتواری صرفاً به شکل نقل اصلی مزین با مهر و امضاء پرسونل تخنیکی لابراتوار و  

           تایید آمرذیصلاح اداره مترولوژی  مداراعتبار است .  

        ۸- یک کاپی از نتایج باید نزد لابراتوار موجود بوده که با نتایج ارسالی مطابقت داشته باشد .

        ۹-هرگونه تحقیقات، بررسی وابراز نظر درمورد وسایل وتجهیزات تایید شده  و ارایه نتایج در

      غیاب کارمندان موظف آمریت مترلوژی مداراعتبار نمیباشد.

       ۱۰- لابراتوار در موارد اصلاح اشتباهات وخطا های غیرعمدی صلاحیت اصلاحی را دارد.