مټرولوژي
مټرولوژي (Metrology)
د سټنډرډ ملي اداره د مټرولوژۍ (وزن او کچه) په برخه کې ټولو هېوادوالو ته په ټاکلي وخت مسلکي چوپړتیاوې وړاندې کوي
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
مټرولوژي (وزن او کچه)
مټرولوژي په ساده ډول د کچې نیونې له علم څخه عبارت ده. مټرولوژي باید په نړیوالو هڅو سره د یوې واحدې ملي مټرولوژۍ د بنسټ د ملاتړ په موخه د قانوني او علمي مټرولوژۍ لپاره ترسره شي.
ویل کېږي د یوه سوداګریز سېسټم لپاره تر ټولو بنسټیزه اړتیا د کچې نیونې علم دی. حتی په ساده راکړه ورکړه کې د اوږدوالي، کتلې، حجم، وخت او د تودوخې درجې د تثبیت لپاره د وړتیا نه درلودل به د تقلب په معنی وي او یوه پر انصاف ولاړه سوداګري به نه وي او د ښاریانو د روغتیا ساتنې لپاره چې کوم قوانین ټاکل شوي دي، بې اغېزې به وي. د کچې نیونې د یوه ملي سېسټم را منځ ته کول یا مټرولوژي د سوداګرۍ د اسانتیا لپاره لومړی ګام بلل کېږي.
په افغانستان کې د مټرولوژۍ د بنسټ د ایجاد اړتیا
د اقتصاد او په عمومي توګه د ټولنې لپاره د مټرولوژۍ علم په نړیواله کچه ورځ تر بلې د درک وړ ګرځي. کره کچه نیونه د تخنیکي مقررو، سټنډرډونو او قانوني مټرولوژۍ د ملا تیر تشکیلوي او په همدې دلیل د ملي، نړیوالې او پر انصاف ولاړې سوداګرۍ یو شرط بلل کېږي. د هرې ادارې، شرکت او سازمان په سېسټمونو کې د خوندیتوب، اغېز، د باور وړ او ځیرکې مفکورې د زیات ارزښت وړ بلل کېږي او د تولیداتو د کیفیت تضمین کوي.
په بازار کې د راکړې ورکړې او د څيزونو له کمیت او کیفیت څخه د پېریدونکو د باور ترلاسه کولو لپاره منل شوې کره کچه نیونه خوارا مهمه ده. تر ټولو مهمه دا چې کره او په نړیواله کچه پېژندل شوې کچې نیونې د مخ پر ودې هېوادونو لپاره بازار ته د توکو او تولیداتو د وړاندې کولو شونتیا برابروي. کره او ټاکلې کچه د پېریدونکو د تقاضا لېوالتیا زیاتوي او په کمیت کې د پلورونکو د تقلب په لېوالتیا کې کمښت راولي.
مټرولوژي د لاندې برخو لرونکې ده
- د کچې نیونې او محاسبې تیوري
- د کچې نیونې واحدونه او په سمه توګه د هغو د فزیکې کچې درک
- د کچې نیونې د پروسیجر پروسس او تګلاره
- د کچې نیونې د سامانونو ځانګړتیاوې او خواص
کره کچه نیونه د تخنیکي مقررو، د مستندو سټنډرډونو او قانوني مټرولوژۍ د ملا تیر تشکیلوي. په همدې دلیل وزن او کچه د ملي، نړیوالې، عادلې او ازادې سوداګرۍ لپاره لومړۍ اړتیا ده. د هر انسټیټوټ، شرکت او سازمان په سېسټمونو کې د خوندیتوب، اغېز، د باور وړتیا او ځیرکې مفکورې خوارا د ارزښت وړ بلل کېږي چې د محصول کیفیت هم تضمینوي. دا چې د بازار د معاملې د پېښېدو ډاډ موجود وي او مستهلکین د توکو په پېرودلو کې له کمیت او کیفیت څخه ډاډ ولري، په دې برخه کې کره او په پراخه توګه د منلو وړ کچه نیونه خوارا مهمې دي. د منلو وړ نړیواله کچه نیونه مخ پر ودې هېوادونو ته د څیزونو او غذایي توکو د صادرولو شونتیا برابروي. غوره او کره کچه نیونه د پيریدونکي د زیاتو غوښتنو او د پلورونکي د لږ ورکولو د تمایل مخه نیسي.
د ټکنالوژۍ نوښت په کره کچه نیونې پورې تړلی دی. نوي نظرونه او محصولات هغه وخت ترسره کېږي چې د کچې نیونې باوري سېسټم موجود وي. ناروغان چې کله طبي درملنه کوي، اړینه ده چې د معایناتو له پایلې، په درملنه کې له تقلب او حتی له دې ډاډه اوسي چې د درملو ترکیبات په سمه توګه کچه شوي دي.
څېړنو ښودلې ده چې د نړیوال سټنډرډ او د سوداګریزې پراختیا تر منځ په کچه نیونه او ازمېيښتي وسایلو کې یوه پیاوړې اړیکه شتون لري او دا څېړنې ثابتوي چې د مټرولوژۍ (وزن او کچه) یو غوره سېسټم د کورنیو محصولاتو (GDP) په وده کې مهم رول لوبوي.
د یوې ډلبندۍ له مخې مټرولوژي په درېیو برخو وېشل شوې ده:
علمي مټرولوژي (Scientific Metrology)
د مټرولوژۍ هغه برخه ده چې کاري ساحه یې د کچې نیونې ملي سټنډرډونه دي او د کچې نیونې، څېړنو او علمي مطالعو د واحدونو په تعریف کې ترې ګټه اخیستل کېږي.
حقوقي یا قانوني مټرولوژي (Legal Metrology)
قانوني مټرولوژي یا Legal Metrology د مټرولوژۍ هغه ډول دی چې له قانوني وسایلو څخه د حاصل شویو پایلو فعالیتونه ښايي او په ټوله کې ویلی شو چې د مټرولوژۍ دا ډول د کچې نیونې په واحدونو، د وسایلو په کچه نیونې او د کچې نیونې په تګلارو پورې اړونده ده.
د قانوني مټرولوژۍ فعالیتونه په هر هېواد کې د موجوده قانوني ادارې یا ارګان له لوري منظم کېږي. دا ډول فعالیتونه د مټرولوژۍ د قانون پر بنسټ منظم او سنجش کېږي چې د توکو پېر، پلور، تبادله او یا د هغو لېږد او د مالیې او عوایدو راټولول په کې شامل دي.
صنعتي مټرولوژي (Industrial Metrology)
د مټرولوژۍ د دې برخې ټول تمرکز پر صنعت، وسایلو، ماشین او په صنعتي توکو باندې دی.
د کچې نیونې سټنډرډ
په دې سټنډرډونو کې د کچې نیونې توکي، وسایل، سېسټم او یا د کچې نیونې د سرچینې توکي شامل دي چې د هغو پر بنسټ کولای شو، د کچې نیونې اله او په هغو پورې اړوند فزیکي فکټورونه ټاکنه، پېژندنه، خوندیتوب او یا بیا ځلې عیارول د همدې اړوندو سټنډرډونو په وسیله جوړ او عیار کړو.
د قانوني مټرولوژۍ یوه مهمه ځانګړنه د لټون (Traceability) وړتیا ده، چې دا ځانګړنه د رفرنس یا د سرچینې د موادو د پرتله کولو اړوند د کچې نیونې پایله مومي او پیریدونکي او مستهلک ته ډاډ ورکوي چې پایله د ډاډ وړ ده. ټول ملي او نړیوال سټنډرډونه د علمي لاسته راوړنو سره د یوې پیاوړې پرتلیزې اړیکې له لارې له ټولو موجودو ټکو څخه منځ ته راځي.
نړیوال سېسټم (IS)
د واحدونو د نړیوال سېسټم سټنډرډ (Units International System of) چې معمولا په (مټریک سېسټم) یا (IS سېسټم) باندې پېژندل کېږي، د سټنډرډ له یوې نړیوالې دستګاه څخه عبارت دي چې د فزیکي کمیتونو د (واحدونو) په ډول د سنجش لپاره کارول کېږي. دا سېسټم په (۱۰۶۰ز) کال کې را منځ ته شوی دی.
د دې سېسټم اصلي واحدونه عبارت دي:
- د طول واحد: مټر دM په سمبول سره
- د کتلې واحد: کیلو ګرام د kg په سمبول سره
- د وخت واحد: ثانیه د S په سمبول سره
- د الکټرونیکي جریان د شدت واحد: امپیر د A په سمبول سره
- د تودوخې د درجې واحد: کلورین د K په سمبول سره
- د مادې واحد: مول د Mol په سمبول سره
- د برښنا د شدت واحد: کاندلا د CD په سمبول سره
- د سطحې پر مخ د زاویې واحد: رادیان د Rad په سمبول سره
- په فضا کې د زاویې واحد: سټرادیان د Stradian په سمبول سره
فرعي واحدونه
هغه واحدونه دي چې د څو واحدونو له ترکیب څخه تشکیل شوي وي؛ لکه متر پر ثانیه یا د چټکیا واحد د m/s سمبول سره. د مټرولوژۍ (وزن او کچه) د موضوع رول او ارزښت ته په پام په هر هېواد کې د مټرولوژیکي قوانینو او مقرراتو شتون د مټرولوژۍ اړوندو چارو د قانوني کېدلو لپاره له زیات ارزښت څخه برخمن دي.
د سټنډرډ ملي اداره په هېواد کې د ملي سټنډرډونو د یواځینۍ تصویب کوونکې سرچینې په توګه توانېدلې ده چې د مټرولوژۍ په برخه کې (۱۵) سټنډرډونه د سټنډرډ عالي شوری له تصویب وروسته نهايي کړي او د مټرولوژۍ د ملي سټنډرډونو په توګه د کارېدلو وړ ګرځېدلي دي.
د مټرولوژۍ لابراتوارونه
د انسا ادارې د مټرولوژۍ لابراتوارونه اوس مهال په پنځو ځانګړو برخو (کتله، طول، حجم، فشار او برښنا) کې ۶۹ دستګاوې او د اندازه کولو ځیرکې او ماډرن الې لري چې ډېر ژر به د یادو وسایلو د زده کړیزې پروسې له بشپړاوي وروسته عملي کار پیل کړي.
د مټرولوژۍ په برخه کې ملي سټنډرډونه په راتلونکې پاڼه کې کتلای شئ.
|
د مټرولوژۍ نهايي ملي سټنډرډونه Metrology (TC - 10) National Standards List |
|||||
|
No |
Name of Standard |
No of Std |
year |
Adopted From |
د ملي سټنډرډونو نوم |
|
1 |
Standard for Cylindrical knob type weights (1g to 10 kg) |
AS 122 |
1389/2011 |
OIML:1972 |
د استوانه يي ډبرو سټنډرډونه(له ۱ګرام تر ۱۰ ګرامه) |
|
2 |
Standard for Iron Weights parallelepiped (5kg to 50kg) |
AS 130 |
1390/2011 |
OIML, India 1987 |
د متوازي السطوح اوسپنې د وزن سټنډرډ (له پنځه تر پنځوس کیلو ګرام) |
|
3 |
Standard for Bringer Balance |
AS 132 |
1390/2011 |
OIML:1968 |
د دوه پله یي (شاهین) تلې ملي سټنډرډ |
|
4 |
Standard for Beam scale (Type A) |
AS 176 |
1390/2011 |
ISIRI-3073, India 1987 |
د دوه کفه يي شاهین تلې ملي سټنډرډ |
|
5 |
Standard for Gas Cylinder |
AS 182 |
1390/2011 |
ISIRI 473 4th Rev |
د ګاز د سلنډرونو سټنډرډ |
|
6 |
Standard of Pressure cooker |
AS 268 |
1391/2012 |
ISIRI 145 |
د بخار دیګ سټنډرډ |
|
7 |
Standard specification for commercial metric capacity measures |
AS 274 |
1391/2012 |
ISIRI 416 2nd Rev |
د سوداګریزو پیمانو د اندازې د ځانګړتیاو سټنډرډونه |
|
8 |
Standard specification for commercial metric length measures (none flexible) |
AS295 |
1392/2013 |
ISIRI 368 |
د سوداګریزو مترونو د ځانګړتیاو سټنډرډ (انعطاف نه منونکی) |
|
9 |
Standard for commercial weights for portable weighting machine |
AS296 |
1392/2013 |
ISIRI 2370 |
د سوداګریزو وزنونو د متحرکو تلو سټنډرډ |
|
10 |
Standard of commercial weights from 100 gr to 20 kg |
AS 473 |
1392/2014 |
|
د سوداګریزو استوانه یي وزنونو سټنډرډ( له ۱۰۰ ګرام تر ۲۰ کیلو ګرام) |
|
11 |
Standard of plat form skill |
AS 474 |
1392/2014 |
|
د متحرکو تلو سټنډرډ |
|
12 |
Standard of pressure balance |
AS 501 |
|
|
د فشاري تلو سټنډرډ |
|
13 |
Standard of Load cell |
AS 502 |
|
|
د لوډسل (Load cell) ملي سټنډرډ |
|
14 |
Standard of Self - closing valve of liquefid gas slender |
AS 503 |
|
|
د اولن ګاز د خودبند سلنډر د وال سټنډرډ |
|
15 |
Standard of Hexagonal weights metrological and technical requirement |
AS 504 |
|
|
د شپږ مخي ډبرو د مټرولوژیکي او تخنیکي الزاماتو سټنډرډ |